Chirurgia naczyniowa – zakres działania

Czym jest i na czym dokładnie polega chirurgia naczyniowa?

Współczesna medycyna to nie tylko leczenie objawów, ale przede wszystkim precyzyjne rozpoznanie przyczyn choroby oraz skuteczna, zindywidualizowana terapia. Jedną z dziedzin, która w ostatnich latach zyskała szczególne znaczenie w tym kontekście, jest chirurgia naczyniowa. Mimo że wielu pacjentów słyszało o tej specjalizacji, jej zakres działania bywa nadal niedoprecyzowany. Dlatego warto jasno wyjaśnić, czym się zajmuje chirurg naczyniowy i jakie ma znaczenie w leczeniu chorób układu krążenia.

Chirurgia naczyniowa to dziedzina medycyny zabiegowej skoncentrowana na diagnostyce, leczeniu operacyjnym i małoinwazyjnym schorzeń naczyń krwionośnych oraz limfatycznych. Specjalista tej dziedziny zajmuje się zarówno tętnicami, jak i żyłami, obejmując swoim zakresem działania naczynia szyjne, kończyny dolne i górne, aortę brzuszną i piersiową, a także układ żylny powierzchowny i głęboki.

Rola chirurga naczyniowego zdecydowanie wykracza poza sam zabieg operacyjny. To specjalista, który uczestniczy w całym procesie terapeutycznym – od wczesnej diagnostyki, przez kwalifikację do leczenia, aż po kontrolę pooperacyjną i długofalową profilaktykę powikłań. Jego zadaniem jest nie tylko „naprawa” naczynia, ale przede wszystkim przywrócenie prawidłowego przepływu krwi w całym układzie krążenia oraz zahamowanie postępu choroby.

Chirurg naczyniowy często współpracuje z kardiologiem, neurologiem, diabetologiem czy radiologiem interwencyjnym. Ta interdyscyplinarna współpraca jest niezbędna, zwłaszcza w leczeniu pacjentów z wielochorobowością – np. osoby po przebytym udarze, z niewydolnością serca lub cukrzycą i zaawansowaną miażdżycą kończyn dolnych.

Chirurgia naczyniowa a inne specjalizacje – istotne różnice

W codziennej praktyce medycznej zdarza się, że pacjenci mylą chirurgię naczyniową z kardiochirurgią lub flebologią. W rzeczywistości są to osobne specjalizacje, choć często się ze sobą łączą.

Kardiochirurgia koncentruje się na operacjach serca – jego zastawek, naczyń wieńcowych i przedsionków. Flebologia natomiast to dziedzina zajmująca się leczeniem chorób żył, zwłaszcza przewlekłej niewydolności żylnej i żylaków. Chirurgia naczyniowa obejmuje znacznie szerszy zakres – dotyczy zarówno układu tętniczego, jak i żylnego oraz limfatycznego, z naciskiem na przywrócenie drożności lub zabezpieczenie naczyń zagrożonych pęknięciem, zakrzepem lub okluzją.

Dodatkowo chirurg naczyniowy posiada kompetencje do przeprowadzania zaawansowanych zabiegów endowaskularnych – czyli małoinwazyjnych procedur wewnątrznaczyniowych, takich jak angioplastyka balonowa, implantacja stentów czy embolizacja patologicznych naczyń. Coraz częściej to właśnie te techniki stanowią złoty standard postępowania w wielu przypadkach, oferując szybszą rekonwalescencję i mniejsze ryzyko powikłań.

Jakie schorzenia leczy chirurg naczyniowy?

Chirurgia naczyniowa to dziedzina, która swoją wagę ujawnia dopiero wtedy, gdy dochodzi do realnego zagrożenia zdrowia – a nierzadko i życia. Problemy naczyniowe mają to do siebie, że często rozwijają się po cichu. Brak bólu nie oznacza braku patologii. Dlatego tak istotne jest zrozumienie, jakie choroby leżą w obszarze działania chirurga naczyniowego i kiedy nie wolno ich bagatelizować.

W praktyce klinicznej najczęściej mamy do czynienia z przewlekłymi chorobami naczyń tętniczych i żylnych, które wymagają nie tylko leczenia objawowego, ale przede wszystkim usunięcia przyczyny – anatomicznej lub hemodynamicznej. Chirurg naczyniowy interweniuje tam, gdzie farmakoterapia nie wystarcza lub gdy zagrożenie staje się bezpośrednie. Poniżej przedstawiamy najważniejsze jednostki chorobowe leczone w ramach tej specjalizacji.

Miażdżyca kończyn dolnych – choroba, która „zamyka” naczynia

Jednym z najczęstszych wskazań do konsultacji w poradni chirurgii naczyniowej jest miażdżyca tętnic obwodowych, szczególnie kończyn dolnych. W wyniku odkładania się blaszek miażdżycowych światło tętnic ulega zwężeniu, a przepływ krwi – istotnie ograniczony. W początkowej fazie pojawia się tzw. chromanie przestankowe, czyli ból nóg występujący po przejściu określonego dystansu. Z czasem objawy nasilają się, aż do momentu, gdy ból pojawia się także w spoczynku, a na stopach pojawiają się trudno gojące się rany lub owrzodzenia.

To sygnał alarmowy. Nieleczona miażdżyca kończyn dolnych prowadzi do krytycznego niedokrwienia, a finalnie do amputacji. W takich przypadkach chirurg naczyniowy wdraża leczenie mające na celu przywrócenie drożności tętnic, poprzez zabiegi endowaskularne (angioplastyka, stentowanie) lub klasyczne operacje bypassów naczyniowych.

Tętniaki aorty brzusznej i piersiowej – ukryte zagrożenie

Tętniak to patologiczne poszerzenie ściany naczynia, które przez wiele lat może rozwijać się bezobjawowo. Szczególnie groźne są tętniaki aorty brzusznej i piersiowej, które w razie pęknięcia prowadzą do masywnego krwotoku wewnętrznego i wstrząsu. Niestety, w ponad połowie przypadków pęknięcie tętniaka kończy się zgonem pacjenta przed dotarciem do szpitala.

Dlatego tak istotne jest ich wczesne wykrycie w badaniu USG lub angio-TK, a następnie leczenie operacyjne. W zależności od lokalizacji i rozmiaru, chirurg naczyniowy może zaproponować implantację stent-graftu w technice wewnątrznaczyniowej (EVAR/TEVAR) lub klasyczne wycięcie tętniaka i wszczepienie protezy naczyniowej.

Zwężenie tętnic szyjnych – cichy zwiastun udaru mózgu

Zarówno w profilaktyce pierwotnej, jak i wtórnej udarów mózgu, kluczową rolę odgrywa diagnostyka tętnic szyjnych. Zwężenie powyżej 70% światła naczynia zwiększa ryzyko niedokrwienia mózgu, nawet jeśli pacjent nie odczuwa żadnych objawów. W takiej sytuacji decyzja o interwencji chirurgicznej powinna być oparta nie tylko na pomiarze stopnia zwężenia, ale także na analizie charakterystyki blaszki miażdżycowej i stanu neurologicznego chorego.

Chirurg naczyniowy może wykonać endarterektomię (otwarcie naczynia i usunięcie blaszki) lub zabieg angioplastyki ze stentowaniem. Ostateczny wybór zależy od budowy anatomicznej tętnicy, doświadczenia ośrodka i ogólnego stanu pacjenta.

Żylaki kończyn dolnych i przewlekła niewydolność żylna

Choć w wielu przypadkach są bagatelizowane jako problem estetyczny, żylaki mogą prowadzić do poważnych powikłań – przewlekłego bólu, obrzęków, zapalenia żył, a w skrajnych przypadkach do owrzodzeń podudzi. Przewlekła niewydolność żylna to choroba postępująca, w której nieleczone zmiany tylko się pogłębiają.

Współczesna chirurgia naczyniowa oferuje wiele możliwości leczenia: od tradycyjnego strippingu żył, przez techniki termiczne (laserowe i radiowe), po nowoczesne metody klejowe i pianowe. Każda z nich powinna być poprzedzona dokładną oceną żył w badaniu Dopplera i indywidualnym doborem metody do konkretnego pacjenta.

Zakrzepica żył głębokich i zespół pozakrzepowy

Choroby żył to nie tylko żylaki. Jednym z najpoważniejszych zagrożeń jest zakrzepica żył głębokich – stan, w którym w świetle naczynia tworzy się skrzeplina, utrudniająca przepływ krwi i mogąca prowadzić do zatoru płucnego. W ostrej fazie konieczne jest leczenie farmakologiczne, jednak w wybranych przypadkach wskazana może być interwencja chirurgiczna – trombektomia lub implantacja filtra do żyły głównej dolnej.

Nierzadko zakrzepica pozostawia po sobie trwałe konsekwencje – tzw. zespół pozakrzepowy, objawiający się obrzękami, bólem i przebarwieniami skóry. Chirurg naczyniowy może wówczas zaproponować zabiegi udrażniające naczynia, poprawiające odpływ żylny i przeciwdziałające dalszym zmianom troficznym.

Zespół stopy cukrzycowej i niedokrwienne zmiany troficzne

Pacjenci z cukrzycą są szczególnie narażeni na rozwój powikłań naczyniowych, które prowadzą do niedokrwienia kończyn i trudno gojących się ran. Zespół stopy cukrzycowej to jedno z największych wyzwań współczesnej chirurgii naczyniowej. Wymaga szybkiej diagnostyki, decyzji o rewaskularyzacji oraz współpracy z diabetologiem, ortopedą i specjalistą leczenia ran.

W tym kontekście chirurg naczyniowy staje się „ostatnią deską ratunku” przed amputacją – przeprowadzając zabiegi angioplastyki, przeszczepy naczyniowe lub chirurgiczne oczyszczanie ran z jednoczesnym przywracaniem perfuzji tkanek.

Metody diagnostyczne w chirurgii naczyniowej

Zanim podejmiemy decyzję o leczeniu operacyjnym czy endowaskularnym, musimy poznać dokładnie przyczynę, umiejscowienie i rozległość zmian naczyniowych. W chirurgii naczyniowej diagnostyka to podstawa skutecznej terapii – to dzięki niej nie leczymy jedynie objawów, lecz precyzyjnie adresujemy źródło problemu. Właśnie dlatego odpowiednio dobrane badania obrazowe i funkcjonalne są nieodzownym elementem postępowania klinicznego w każdej fazie leczenia pacjenta z chorobami naczyń.

Dzisiejsza diagnostyka naczyniowa to nie tylko klasyczne USG, ale również zaawansowane techniki obrazowania takie jak angio-TK, angio-MRI czy cyfrowa angiografia (DSA). Umiejętne połączenie dostępnych metod pozwala chirurgowi naczyniowemu zobaczyć naczynie w trzech wymiarach, ocenić jego funkcję, strukturę ściany oraz ewentualne ryzyko związane z zabiegiem.

USG Doppler

Badanie ultrasonograficzne z opcją dopplerowską stanowi pierwszy i najczęściej wykonywany etap diagnostyki naczyniowej. Pozwala nie tylko zobaczyć przebieg i szerokość naczynia, ale przede wszystkim zmierzyć prędkość przepływu krwi, ocenić obecność zwężeń, niedrożności, refluksów żylnych czy obecności skrzeplin.

To badanie bezbolesne, nieinwazyjne i możliwe do wykonania w warunkach ambulatoryjnych. Dzięki niemu możemy wcześnie wykryć zarówno zmiany miażdżycowe w tętnicach kończyn dolnych, jak i przewlekłą niewydolność żylną czy podejrzenie zakrzepicy żył głębokich. Dobrze wykonane USG Doppler pozwala również monitorować efekty leczenia – zarówno operacyjnego, jak i farmakologicznego.

Angiografia tomografii komputerowej (angio-TK)

Kiedy potrzebujemy pełnej i przestrzennej oceny naczyń – zarówno pod względem anatomicznym, jak i funkcjonalnym – sięgamy po angio-TK. To technika obrazowania oparta na tomografii komputerowej z podaniem kontrastu dożylnego, która pozwala w niezwykle szczegółowy sposób zobrazować cały układ tętniczy lub żylny, włącznie z jego położeniem względem struktur anatomicznych.

Angio-TK szczególnie dobrze sprawdza się w przypadku podejrzenia tętniaków aorty brzusznej i piersiowej, zwężeń tętnic biodrowych, udowych, szyjnych oraz przy kwalifikacji do zabiegów endowaskularnych. Dla chirurga naczyniowego to nieocenione narzędzie, które pozwala zaplanować każdy etap interwencji z niemal milimetrową dokładnością.

Angiografia rezonansu magnetycznego (angio-MRI)

W niektórych przypadkach – zwłaszcza u pacjentów młodszych, z chorobami nerek lub przeciwwskazaniami do jodowego kontrastu – korzystamy z angiografii rezonansu magnetycznego (angio-MRI). To badanie również pozwala na uzyskanie obrazów naczyń, ale zamiast promieniowania rentgenowskiego wykorzystuje pole magnetyczne i fale radiowe.

Angio-MRI jest szczególnie przydatne w obrazowaniu naczyń mózgowych, tętnic szyjnych, a także przy monitorowaniu pacjentów z tętniakami lub po implantacji stent-graftów. Choć nie zawsze zastępuje tomografię, stanowi doskonałe uzupełnienie diagnostyki i pozwala unikać ekspozycji na promieniowanie.

Angiografia cyfrowa (DSA)

Cyfrowa angiografia subtrakcyjna (DSA) to najdokładniejsze badanie naczyniowe, stosowane zazwyczaj bezpośrednio przed planowanym zabiegiem. Polega na podaniu kontrastu bezpośrednio do naczynia przez cewnik wprowadzony do układu tętniczego, najczęściej przez pachwinę. Umożliwia to niezwykle szczegółową ocenę drożności, przebiegu, rozgałęzień oraz obecności zmian patologicznych.

DSA często wykonywana jest „w czasie rzeczywistym” – w ramach procedury diagnostyczno-terapeutycznej. Oznacza to, że jeśli w trakcie badania zostanie stwierdzone istotne zwężenie, możliwe jest natychmiastowe przeprowadzenie angioplastyki lub wszczepienia stentu.

Kapilaroskopia i inne techniki specjalistyczne

Uzupełnieniem klasycznej diagnostyki naczyniowej są badania mikronaczyń, takie jak kapilaroskopia (ocena naczyń włosowatych w obrębie paznokci) oraz pletyzmografia (pomiar objętości kończyny). Choć mniej znane, znajdują zastosowanie w diagnostyce zespołów naczynioruchowych, chorób autoimmunologicznych czy ocenie mikrokrążenia u pacjentów z cukrzycą.

Ich znaczenie rośnie zwłaszcza wtedy, gdy objawy nie znajdują pełnego odzwierciedlenia w klasycznych badaniach obrazowych, a chirurg naczyniowy podejrzewa zaburzenia krążenia na poziomie najmniejszych naczyń.